Agencia IP.- Apepu piko he’ise avei narăha hái? Heta tapicha oporandu kóa. He’i haguéicha ingeniero agrónomo Luis Recalde, mokőive yva’a oĩ peteĩchagua ka’avo cítrico ryepýpe. Umi ońediferencia ońeńotỹrő guare semílla rupi ha ndaha’éiva injerto rupive. Hakatu upéicha ojeikuaa mávapa omoheńói jeyva semílla-gui ndaha’éiva injerto-gui.
«Reńotỹrő peteĩ semílla narăha háigui, ndosemo’ăi ndéve peteĩ mba’e peteĩchagua upéichaite», he’i Recalde. «Opa osẽva ińambuéva. Oĩ osẽva he’ẽve, ambue hái, oĩ hykue porăvéva, ambue katu sa’ive».
Ńe’ẽ Guaraníme ombohéra mokői: oje’e apepu umi yva he’ẽvéva ha hykue porăvéva, ikatúva oje’u hag̃ua avei. Ha narăha hái katu ha’e umi he’akue hatăvéva ha háiva, ojeporúva tembi’ură, téră oje’u káńa ndive. Héra científico ha’e Citrus aurantium.
Ko mba’e ndaha’éi narăhápe ańónte ojehu. Recalde omombe’u avei ojoguaha ojehu mandarína rehe: «Oĩ he’ẽitéva, ambue katu haivéva, ha hetaite peteĩchagua jepy’apy osẽ umi apytépe», he’i.
Kóva ojehecha oikove umi yva’ápe ońemońepyrũva semílla rupive. Upépe umi gen ońembyaty heta mba’eichagua ha tembiporă rehegua.
Upéicha, heta tapicha oguerovia kuri narăha hái ha apepu ha’e mokői yva ińambuéva, hakatu ha’e peteĩ yva’a ańónte.
